به مناسبت سالروز شهید آوینی، سید شهیدان اهل قلم شش کتاب را برای خوانندگان معرفی می‌کنیم تا شاید بتوانیم ذره‌ای کوچک از دین خود را اداء کرده باشیم. 

 1

کتاب حلزون‌های خانه به دوش مجموعه مقالاتی از شهید مرتضی آوینی است که جریان روشنفکری و نسبت آن با انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ، هنر و مطبوعات را در بر دارد.

کدام عرفان؟ روشنفکران و معاصر بودن، آفات غرض ورزی، وقتی روشنفکران وارث انقلاب می‌شوند...، انقلاب اسلامی و اوتوپیای غرب زدگان، از مایکل جکسون تا شهرنوش پارسی پور، ژورنالیسم حرفه‌ای، کانون کدام نویسندگان؟، یک هشدار!، تجدد یا تحجر؟ حلزون‌های خانه به دوش و تحلیل آسان عناوین مقالاتی است در طول سال‌های 1368 تا 1370در ماهنامه سوره به چاپ رسیده اند و بر اساس تاریخ نشر در این کتاب جمع آوری شده است.

شهید آوینی در پاسخ به این پرسش که تلقی شما از معاصر بودن چیست؟ مقاله روشنفکران و معاصر بودن را و در راستای انتقاد و بررسی مقاله آفات هنر دینی مقاله آفات غرض ورزی را و در بررسی دو مقاله رمان، دنیای خیال عصر ما و بحران دموکراسی در ایران مقاله انقلاب اسلامی و اوتوپیای غرب زدگان را  و جهت ارایه چند نکته و تذکر در سخنان وزیر ارشاد در اردیبهشت سال 1370 مقاله تجدد یا تحجر؟ را نگاشته است.

تقی مدرسی، نویسنده ایرانی الاصل مقیم آمریکا در مصاحبه خود با کیهان فرهنگی در دی ماه سال 1368 در آستانه سال صدور فتوای حضرت امام درباره سلمان رشدی سخنانی را پیرامون کتاب آیات شیطانی بیان کرده است که شهید آوینی در بررسی سخنان قابل تامل این فرد مقاله وقتی روشنفکران وارث انقلاب می‌شوند... را قلم زدند.

مقاله از مایکل جکسون تا شهرنوش پارسی پور در جواب و بررسی کتاب زنان بدون مردان نگاشته  که در قسمتی از آن آمده است:

« کتاب زنان بدون مردان درباره زن ایرانی است از نگاه زن غرب زده و ولنگاری که اعتبارات اخلاقی و اجتماعی شرعی و عرفی جامعه ایرانی را درباره زن به استهزا می‌گیرد. زن‌های ایرانی در چشم نویسنده همه خرافی، منظم، کلفت مآب، آشپز مسلکی و بدبخت و بی‌شعور هستند که سنن و خرافات مذهبی، آنان را به صورت بردگان جنسی مردان در آورده است. مردان نیز از چشم نویسنده انسان‌هایی ظالم، بیمار و شهوتی هستند که زنان را یا به مثابه حیوانی برای اطفای شهوت می‌بینند و یا به مثابه خدمتکاری که وظیفه آشپزی و ترو خشک کردن مردان و بچه‌ها را بر عهده داند. نام کتاب زنان بدون مردان نیز در واقع انتقامی است که نویسنده از مردان می‌گیرد.»

تبیین عرفان حقیقی و کاذب، فرهنگ ایران و غربی شدن، اختلاف هدف در فرهنگ غربی و فرهنگ دینی، جاهلیت تئوریزه شده، معنای حقیقی تحول تاریخ، تفاوت روشنفکران در ایران و غرب، اشتباه مقایسه دین اسلام با دین در مغرب زمین، بایسته‌های هنر دینی، دیدگاه روشنفکران درباره عملی شدن هنر دینی، حقیقت دموکراسی غربی، وارونگی در مفهوم هنر غربی، سیطره فرهنگ غربی بر کره زمین، انطباق حیات دینی با فطرت بشر، ویژگی امام راحل در تبلیغ، آزادی از دیدگاه غرب و نهج البلاغه و ویژگی نسل سوم از جمله مباحثی است که خواننده در لابه لای دوازده مقاله موجود در این کتاب  با آن آشنا می‌شود.

تحت تاثیر واقع بودن هنر، تفکرات برخی انسان‌ها و برخی ایدولوژی‌ها از فرهنگ و تمدن غرب و تنبه جدی برای تفکر مستقل و انقلابی در مقالات شهید آوینی محسوس است.

2

کتاب رستاخیز جان، کتاب هفتم از مجموعه آثار شهید مرتضی آوینی است که نشر واحه منتشر کرده که در آن مقالاتی که در سال‌های 1368 تا 1371در حوزه هنر، ادبیات و فرهنگ در مطبوعات به چاب رسیده بود، گزینش شده است.

مقالاتی با عنوان ادبیات آزاد یا متعهد؟، رمان و انقلاب اسلامی، آزادی قلم، رستاخیز جسم و رستاخیز جان و زبان و فضا در بخش اول کتاب و مقالاتی با عنوان یادداشتی نا تمام در باب هویت و حقیقت انسان، چرا روشنفکران مورد اتهام هستند؟ و فرهنگ یا فرهنگ توسعه در بخش دوم کتاب نگاشته شده است.

ویدئو در برابر رستاخیز تاریخی انسان، تکرار مکررات و انفجار اطلاعات از عناوین مقالات بخش سوم و آیا تئاتر زنده می‌ماند؟ و منشور تجدید عهد هنر از عنوان‌های مقالات بخش چهارم این کتاب است.

شهید آوینی مقاله رمان و انقلاب اسلامی را در بررسی سخن میلان کوندرا، رمان نویس چک مقیم فرانسه که می‌گوید: رمان ماهیتا در جست‌وجوی کشف معمای «من» است، نگاشته و در این مقاله  نویسنده با بیان تفاوت من اسلامی با من دنیای غرب تنها طریق تحول رمان را در تحول این من می‌داند. 

استناد آزادی به قلم نه صاحبان قلم که اینان اهل اراده و اختیار هستند، بیانگر صفتی از اوصاف عالم جدید به نام اصالت ابزار است و به نظر نویسنده در مقاله آزادی قلم این نسبت دهی از روی صدفه نیست و در بخشی از این مقاله آمده است: 

«...و شاید بزرگ‌ترین دسایس ابلیس اکبر در این‌جا رخ می‌کند که زبان که باید خانه حقیقت و راهبر به آن باشد خود حجاب حقیقت و رهزن آن می‌شود. چه جانی باید کند تا از سیطره فرهنگ ضلالتی که در زبان رسانه‌ای نهفته است رها شد! ... اما فرهنگ غرب نه تنها با وضع الفاظی جدید که صورت متبدل همان فرهنگ هستند به میدان می‌آید بلکه در الفاظ زبان‌ةای دیگر نیز به تناسب استعداد، روح خویش را می‌دمد...»

در نقد و بررسی مقاله خط فارسی و عصر فضا مقاله زبان و فضا از سوی نویسنده نگاشته  شده است.

شهید آوینی به سه پرسش سنت چیست؟ تفکر چیست و نسبت سنت و تفکر چیست؟ آیا در اصل وجود انسان نمی‌توان دلالت‌هایی به آن‌که چگونه باید زندگی کند پیدا کرد؟ در مقاله یادداشتی ناتمام در باب هویت و حقیقت انسان پاسخ داده است.

حقیقت تهاجم فرهنگی، تفاوت تحقیق و پژوهش، آغاز تهاجم فرهنگی، تهاجم فرهنگی و ریشه‌های آن، ماهیت انقلاب اسلامی، اومانیسم به عنوان قبله تفکر غربی، انسان از دیدگاه تفکر دینی، ویژگی انسان در تفکر غربی، توجه غرب به عقل جزوی، ماده، جسم و زمین، تاثیر ژذیری تمدن غرب از یونان و روم، تبیین ولایت فقیه، روشنفکران به عنوان ابزار تهاجم فرهنگی و حقیقت و ریشه‌های فرهنگی یک قوم از جمله مباحثی است که در مقاله چرا روشنفکران مورد اتهام هستند؟ مخاطب با آن آشنا می‌شود.

دو مقاله فرهنگ یا فرهنگ توسعه؟ و تکرار مکررات در قالب گفت‌وگو تنظیم شده که مقاله اول حول فرهنگ و سخن وزیر ارشاد وقت است و همچنین مقاله ویدئو در برابر رستاخیز تاریخی انسان گفت‌وگو و سؤالاتی است که در موضوع وئدیو از شهید آوینی پرسیده شده است. 

آخرین مقاله کتاب با عنوان منشور تجدید عهد هنر خطاب به هنرمندان دغدغه دار معاد و مرگ در انتظار موعود است که مطالبه رهبر کبیر انقلاب اسلامی از هنرمندان را تبیین و از غربت ولی خدا در بین این جمعیت هم انتقاد صورت می‌گیرد.

شهید مرتضی آوینی در این سیزده مقاله همچون دیگر نوشته‌هایش خروج از سیطره فرهنگ غرب و استقلال فکری تاکید و انقلاب اسلامی را یک حرکتی غیر متعارف جهانی و همانند حکومت مدینه پیامبر اکرم(ص) معرفی می‌کند.

3

آغازی بر یک پایان کتاب ششم از مجموعه آثار شهید مرتضی آوینی که به همت نشر واحه به چاپ رسیده است، مجموعه‌ای از مقالاتی است که در چهار بخش بیش‌تر وجهه اعتقادی و سیاسی نویسنده را برای مخاطب بازگو می‌کند.

بخش اول حاوی نوشته‌های در سوگ امام خمینی(ره) و تبیین جایگاه ایشان در تاریخ حیات طیبه باطنی انسان است که در بخشی از آن آمده است:

« امام به ما آموخت که انتظار در مبارزه است و این بزرگ‌ترین پیام او بود و پس از او اگر باز هم امیدی ما را زنده نگه می‌دارد همین است که برای ظهور آخرین حجت حق مبارزه کنیم امام(ره) به ما آموخت که عرفان را با مبارزه جمع کنیم و خود بهترین شاهد بود بر این مدعا که عرفان عین مبارزه است و ار این پس دیگر چه داعیه‌ای می‌ماند برای آنان که عرفان را به مثابه امری کاملا شخصی بهانه واماندگب خویش می‌گرفتند؟...»

بخش دوم کتاب مقالاتی درباره مبانی حکومت دینی و نظام ولایت فقیه خصوصا در تقابل با نظم سیاسی غالب در عالم متجدد و غربی را در بر می‌گیرد که گرداب شیطان، در بابر فرهنگ واحد جهانی، پروسترویکای اسلامی وجود ندارد، وفاق اجتماعی، اسلامیت یا جمهوریت؟ و بنیان سفسطه بر باد است از عناوین مقالات این بخش است.

بخش سوم کتاب به فاجعه نسل کشی مسلمانان در بوسنی اختصاص یافته و تشکیل امت متحد اسلامی بهه مثابه راهی برای مواجهه با سیطره نظم نوین آمریکایی بر جهان پیشنهاد شده است.

سپری شدن عصر تمدن غرب و نبودن فاصله‌ای زیاد با وضع موعود انسان از مباحث بخش پایانی کتاب است که در این بخش خواننده با پنج مقاله با موضوعات ایمان منجی جهان فرداست، نظم نوین جهانی و راه فظرت، دولت پایدار حق فرا می‌رسد، آغازی بر یک پایان و تجدید و تجدد با مباحثی همچون امپراطوری ارتباطات، خسته شدن بشر از وضع کنونی، حکمت و حکیم، نظام توتالیتر، نقش آمریکا در جهان امروز، راه‌های مقابله با روشنفکری و نقش انقلاب اسلامی ایران در برهم زدن نظم جهانی آمریکایی آشنا خواهد شد.

مصداق امروز نبا عظیم، برخی ویژگی‌های حکومت‌های امروز، تبیین مفهوم دموکراسی و وجود تناقضات درونی آن، تناسب یا تضاد حکمومت دینی با دموکراسی غربی، ولایت مطلقه یا مشروط فقیه، حقیقت مدیریت فقهی و مدیریت علمی و چرایی مصداق ولایت فقیه در عبا و عمامه از دیگر مباحثی است که مخاطب  در لابه لای 18 مقاله کتاب آشنا و مطالبی مفید را در راستای حیثیت سیاسی و اجتماعی اسلام به دست خواهد آورد.

4

کتاب انفطار صورت، آخرین کتاب از مجموعه داوزده جلدی آثار شهید مرتضی آوینی است که از سوی نشر واحه منتشر شده حاوی مجموعه مقالاتی پیرامون هنر گرافیک و نقاشی است.

شهید آوینی در این کتاب در شش مقاله با عنوان گرافیک و تحولات تاریخی، گرافیک و انقلاب اسلامی، زبان گرافیک و سمبل‌هایش، جنگ در آینه مصفای نقاشی متعهد، انفطار صورت و نقاشی برای نقاشی با بیان تصویری روشن از تمدن غرب و سیر تمامیت هنر و گرافیک در این عرصه و بهره‌گیری های مصرفی اقتصادی از هنر، هنرمندان متعهد و انقلابی را به هویتی مستقل و الهی توجه و تنبه می دهد.

نویسنده آسیب های نقاشی مدرن رابیان و ضرورت بازگشت و توبه هنرمندان به سوی حقیقت و امور معنوی و واقعی را گوشزد می کند و او در این کتاب هشت سال دفاع مقدس را ملاک و معیار مناسبی برای جداسازی حق و باطل و همچنین تشخیص هنرمند انقلابی با هنرمند غرب زده می‌داند  و همچنین از هنر برای هنر انتقاد می‌کند.

ماهیت گرافیک در تمدن غرب، پیشینه پیداییش گرافیک، تفاوت های نقاشی و گرافیک، نقش تعالی بخش انقلاب اسلامی ایران در گرافیک، نسبت کلام با گرافیک، انواع سمبل‌ها، دلالت رنگ‌ها و شکل‌ها، لوازم سه گانه هنرمند برای مبارزه‌،‌رابطه تمدن غرب با رشد نقاشی مدرن، لزوم توجه به ماهیت کمال طلبانه و استعلایی هنر، انکار طبیعت در نقاشی مدرن، رابطه هنر با واقعیت‌ها و خالی بودن معنا از شکل و صورت نقاشی مدرن از جمله مباحثی است که خواننده با مطالعه این کتاب با آن آشنا خواهد شد.

ارایه نکات، توضیحات و آدرس دهی در پاورقی، وجود تصاویر گرافیکی مرتبط با متن و معرفی چندین آثار مطلوب و حقیقی از دیگر ویژگی‌های این کتاب است و همچنین در پایان کتاب چندین صفحه از یادداشت‌های ناتمام شهید آوینی موجود است.  

5

کتاب فردایی دیگر هشتین کتاب از مجموعه آثار شهید مرتضی آوینی است که از سوی نشر واحه به چاپ رسیده و حاوی هشت مقاله با عنوان راز سرزمین آفتاب، بشر در انتظار فردایی دیگر، آخرین دوران رنج، راز و رمز، شعر و جنون، غزال غزل، یاد بهشت و نوحه انسان در فراق و ختم ساغر است.

نویسنده در مقاله اول به چگونه و چرایی موضوع توسعه تکنولوژی ژاپن و شراکتش با دنیای غرب پرداخته و اعتقاد دارد که تجدد غربی در جایی وارد می‌شود که یا شریعتی نباشد و یا اگر هست در راستای تفکر غربی یا انعطاف‌پذیر باشد که شریعت کشور ژاپن پذیرای این تجدد بوده است.

دین شینتو و بودایی کشور ژاپن مورد بررسی و خصوصیات و ویژگی‌های شریعت و افکار و نظریات مردم و اسطوره‌های این کشور مورد تحلیل قرار می‌گیرد و تناسب این اندیشه‌ها با تفکر غرب روشن می‌شود.

برای نمونه هماهنگی شریعت ژاپن با تفکر غرب آمده است:

« وحدت و اطاعتی را که از لوازم این رویکرد تاریخی به غرب و تمدن آن است، پرستش میکادو به مثابه خدای مجسم ضمانت کرده است؛ پرستش ژاپن به مثابه اولین مخلوق الهی و وفاداری متعبدانه به مافوق نیز دو صورت متعین دیگر از همین روح تعبد هستند، ملازم با استحاله فرد در جمع و عدم ارزش ذاتی فرد انسانی در مذهب شینتو....»

دومین مقاله با عنوان بشر در انتظارفردایی دیگر کتاب 1984جورج اورول را مورد بررسی قرار داده و دنیای اینگونه افراد را به تصویر کشیده می‌شود.

نویسنده در مقاله آخرین دوران رنج کتاب عبور از خط ارنست یونگر را بررسی و پیامد‌ها و ویژگی‌های دوران نیهیلیسم(نیست انگاری) را تبیین و این دوره را آخرین دوره اما پررنج تاریخ بشریت معرفی می‌کند.

مقاله‌های راز و رمز، شعر و جنون، غزال غزل، یاد بهشت و نوحه انسان در فراق از مقاله‌های مختصر و چند صفحه‌ای این کتاب است که در موضوع شعر نگاشته شده است.

مخاطب این کتاب در مقاله غزالِ غزل می‌خواند: شاعر نبی نیست و پروای عقل مردمان ندارد و بر اونیست که طریق رفتن را نیز تعلمیم کند. او به ترک عادت می‌خواند و عالم خلاف عادت، هم عالم وهم است هم عالم عشق. عالم عادات عالم حقیقت و معنی نیست. اما چه بسا شاعران که گمگشتگان دیار وهمند و مصداق این سخن آسمانی که « انهم فی کل واد یهیمون»«آنان در هر بیابانی سرگردانند» و چه قلیلند شاعرانی که آنان را درد عشق بخشیده‌اند و شرف حضور....»

مقاله آخر این کتاب با عنوان ختم ساغر به قول خود شهید آوینی صید مروارید در دریای غزلیات حضرت امام راحل(ع) است که نویسنده به صورت مفصل به آن پرداخته است.

نویسنده روشن می‌سازد که نمی‌توان برخی از ابیات شعر امام و حتی دیگر شعرا مانند حافظ را به ظاهر معنا و تاویل برد و بلکه در پس این ظاهر باطن و حقیقت دیگری نهفته است.

... بگذارید که از بتکده یادی کنم     من که با دست بت میکده بیدار شدم

عجب وقتی امام روح الله چنین بسراید، بتکده نیز ترک بتکدگی می‌کند و میکده تطهیر می‌شود چرا که نام خمینی مطلق حق و طهارت است و جز چند تن زنار بستگان شیطان اکبر- از نفت‌فروشان حجاز و دین‌باختگان و وطن فروشان مطرود ایرانی- کس جرات نیافت که ظاهر ابیات را حجت کند.

به اعتقاد شهید آوینی اشعار حضرت روح الله همه خواجه‌وار است، نه فقط از باب مضامین که از لحاظ فن شعر و شیوه تغزل و استعارات و همچنین نویسنده تاکید دارد که حضرت امام شاعر نیست و مقام او اجل از این است و ابیات او از چشمه قلمش سلسله‌وار و بی‌افت وخیز می‌جوشد.

6

کتاب حکومت فرزانگان، شهید مرتضی آوینی سلسله مقالاتی است با عنوان مروری بر مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام که می تواند اطلاعات بسیارخوبی را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد.

نویسنده از دریچه معارف اسلامی رای اکثریت، آزادی عقیده و مساوات را در دوازده مقاله مورد بررسی قرار داده و با بهره گیری از آیات و روایات مبانی اسلام را در این سه موضوع تبیین و نسبت این سخنان رایج سیاسی غرب را با اصولی دینی مقایسه کرده است.

آزادی عقیده، دموکراسی، قانون اساسی، امت واحدة، حقوق متقابل مردم و حکومت، جایگاه بیعت در خلافت، فطرت، تعریف انسان، حق و حقوق، ارکان سه گانه عهد ولایت، مطابقت تاریخی با عصر حاضر و اخوت دینی از جمله مباحثی است که خواننده در این کتاب با آن مواجهه خواهد شد.

استفاده فراوان از قرآن، ذکر نظرات برخی اندیشمندان اسلامی، بیان نگاه رایج غرب، تنبه دادن به مشکلات برخی از تالیف های مذهبی و ارایه نکات ظریف و تکمیلی در پاورقی  از دیگر ویژگی های این کتاب است و همچنین نویسنده در  سراسر این کتاب علاوه بر تبیین نظر اسلام درصدد بیان تفاوت های مبانی حکومت دینی با فرهنگ سیاسی رایج غیر دینی غرب نیز بوده است.

برای نمونه نویسنده آزادی عقیده که در فرهنگ غرب مورد ستایش قرار گرفته است را عین اسارت می داند  و از چند جهت با مبانی اسلام در تضاد می داند اول آنکه عبودیت و تسلیم الی الله بودن برای انسان فطری است بنابراین این آزادی عقیده غربی در تضاد با این فطرت بشری است و از سوی دیگر این آزادی با توحید و صراط واحد حق در تضادی روشن است و همچنین با روح اوامر دینی مانند اطعیو الله و الرسول نیز سازگاری ندارد.

گفتني است، سيد مرتضي آويني (شهريور ۱۳۲۶ در شهر ري - ۲۰ فروردين ۱۳۷۲ در فكه) عكاس، معمار، كارگردان مستندساز و نويسنده ايراني بود. مجموعه مستند او درباره جنگ تحميلي با نام روايت فتح بسيار شناخته شده است.