فقه حکومتی، فقهی است که تبیین الگوی نظام اسلامی در ایجاد روابط گوناگون اجتماعی، مدیریت، هدایت و کنترل آن بر اساس شریعت الهی اسلام را برعهده دارد. بدین جهت واژه (فقه حکومتی ) به مفهومی اعم از مفهوم واژه (فقه نظام سیاسی) اشاره دارد؛ زیرا شامل فقه مربوط به سایر نظام‌های اجتماعی نظیر نظام فرهنگی، نظام آموزشی، نظام اقتصادی و.. می شود، در حالی که فقه نظام سیاسی تنها به بررسی و تبیین یک بخش از فقه حکومتی، یعنی نظام سیاسی می پردازد.
فقه نظام سیاسی اسلام، بخشی از فقه کلان اسلامی است که تبیین نظام سیاسی اسلام را برعهده دارد و به عبارت دیگر، مجموعه احکام فقهی تبیین کننده الگوی شکل‌گیری و تنظیم روابط سیاسی جامعه در شریعت اسلام است.
کتاب فقه نظام سیاسی اسلام، اولین مجلد از درس‌های خارج فقه آیت الله محسن اراکی درباره فقه نظام سیاسی اسلام است که به جهان بینی سیاسی اسلام می‌پردازد
این کتاب با یک پیشگفتار و درآمد آغاز می‌شود که در این قسمت تفاوت فقه خرد با فقه کلان در موضوع، محمول و روش استنباط بیان می‌شود که چه بسا مطالعه آن برای درک بهتر مطالب کتاب مفید و لازم باشد و به خوبی جایگاه فقه سیاسی در فقه مشخص بگردد.
برای ورود به هر بحث علمی بررسی و تبیین مقدمات تصوری و تصدیقی بحث لازم است و به همین جهت در این کتاب با عنوان تعاریف بعد از تعریف واژگان اصلی بحث، دو مقدمه تصدیقی مورد نیاز بحث نظام سیاسی یعنی جهان بینی سیاسی و فلسفه سیاسی مورد بازکاوی قرار می‌گیرد.
جهان بینی سیاسی، مبنای منطقی فلسفه سیاسی و به طور کلی نظریه یا اندیشه سیاسی است که در این جلد با عنوان مطلب دوم: جهان بینی سیاسی اسلام ابتدا به تبیین این رابطه منطقی و سپس به بررسی انواع جهان بینی سیاسی که مبنای نظریات و نظام‌های سیاسی گوناگون مطرح در جهان معاصرند، می‌پردازد و در نهایت جهان بینی اسلامی تبیین می‌گردد.
جهان بینی سیاسی اسلام از اندیشه توحید الهی برمی‌خیزد؛ بنابراین در بخش تبیین نظریه اسلام توحید ذاتی و صفاتی خدای متعال، توحید افعالی و توحید حاکمیت مورد بررسی قرار می‌گیرد و ادله عقل نظری و عملی و ادله قرآنی و روایی حصر حاکمیت در ذات اقدس حق تعالی مورد بررسی قرار می‌گیرد. که در این بخش برهان، آیات و روایات فراوانی ذکر شده و مباحث علمی خوبی مطرح گردیده است.
این کتاب در 414 صفحه از سوی نشر معارف (نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها) به چاپ رسیده است.
یاداشت از علی اکبر عبدالغفار
