این کتاب را باید در امتداد کتاب انسان 250 ساله مطالعه کرد. آیت‌الله خامنه‌ای با ابداع کلیدواژه «انسان 250 ساله» در ابتدای دهه پنجاه شمسی و تبیین آن، گونه‌ای جدید از روش تحلیل سیره سیاسی- اجتماعی معصومان (ع) را به مخاطبان خود آموختند. این نگاه به سیره ائمه (ع)، با تحقیقات گسترده در متون حدیثی و کتب تاریخی و با استدلال‌های محکمی حاصل شده است که هیچ ارتباطی با شرایط محیطی و گفتمانی آن دوران ندارد. تفاوت ایشان با دیگر پژوهشگران سیرۀ اهل‌بیت (ع) در آن بود که ایشان با نگاه دوباره به متون و دقت در محتوای آنها، میراث مبارزاتی امامان معصوم را احیا کرده‌اند. سؤال اساسی که می‌توانست به این استنباط کمک کند این بود که «اگر ائمه اطهار (ع) اهل مجاهدت و مبارزه سیاسی حاد با حاکمان جور و علما و شعرای درباری نبوده‌اند، چه دلیلی داشت که با ایشان چنان برخوردهای خشنی شود و در آخر نیز با شهادت از دنیا رخت بربندند؟»
طرح «انسان 250 ساله»، دوران جانشینان به‌حق پیامبر اکرم (ص) را به انسانی تشبیه می‌کند که در تمام دوران خود، هیچ‌گاه لباس رزم با دشمنان اسلام را که با زور بر مسند جانشینی رسول اکرم (ص) تکیه زده بودند، از تن بیرون نکرده است. امیرالمؤمنین (ع) به وجهی، امام حسن (ع) به گونه‌ای دیگر، و امام حسین (ع) با شهادت خود، این تکلیف را به انجام رسانیده‌اند. طرح «انسان 250 ساله» با استناد به ادله متقن روایی و تاریخی، باور برخی از نظریه‌پردازان را نقد می‌کند که می‌پندارند بعد از واقعه عاشورا، عنصر مبارزه از میان فرزندان رسول خدا (ص) رخت بربسته است.
در این طرح، از امام سجاد تا امام حسن عسکری (ع) همه همرزمان امام حسین (ع) دانسته می‌شوند و به وضوح معلوم می‌شود که امامان معصوم (ع) با چه مرارت‌ها و سختی‌ها و با چه مجاهدتی، بار امامت را به دوش کشیده‌اند و در مواقع مناسب چه ضرباتی را بر دشمن وارد کرده‌اند و در لحظات خطر، چگونه به حملات دشمن، پاسخ مناسب داده‌اند. این انسان 250 ساله گاهی صلح کرده است، گاهی جنگ مسلحانه؛ گاهی به میدان شهادت رفته و گاهی به صورت پنهانی و تشکیلاتی به فعالیت خود ادامه داده است؛ اما آنچه در همه این دوران‌ها مشترک بوده، این است که وی، هیچ‌گاه از جهاد و مبارزه حادّ با دستگاه حاکم، دست برنداشته است. بر این اساس تمام فعالیت‌های ارشادی، تعلیمی، مبارزاتی و تشکیلاتی ائمه (ع) در راستای مبارزه و جهادی بود که پیشبرد اهداف ایشان را تأمین می‌کرد.
این کتاب مشتمل بر ده سخنرانی معظّم‌له در ماه محرم سال 51 است. ایشان بیانات خود را در موضوع سیره امامان معصوم (ع)، در قالب طرح انسان 250 ساله مطرح می‌کنند و تمرکز اصلی ایشان، بر تحلیل زندگی امام سجاد (ع) تا امام کاظم (ع) است؛ چهار امام عزیزی که در اذهان متشرعان آن زمان، بیشتر به عنوان افرادی ساکت و منزوی معروف بوده‌اند.
ایشان در این کتاب پس از تشریح مبانی و کلیات بحث، و تبیین نظریه انسان 250 ساله، دوران امامت را به چهار دوره تقسیم، و با اشاره به تبیین نشدن دوره چهارم امامت که از زمان امام سجّاد (ع) تا امام عسکری (ع) است، بحث از این دوره را آغاز می‌کند. در ادامه، سیره سیاسی و اجتماعی امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام کاظم (علیهم‌السلام) و تلاش‌های مجدّانه ایشان تحلیل شده است.
همچنین در ادامه، موضع‌گیری‌های ائمه در برابر قیام‌های امام‌زادگان انقلابی و نیز تعریف صحیح تقیه تشریح شده است. شیوه‌های مبارزاتی اهل‌بیت (ع) در دوران چهارم امامت نیز در ادامه تبیین می‌گردد. این بیانات بیش از آنکه یک سخنرانی باشد، یک بحث تحلیلی و علمی است. ایشان به بیان کلی نظرات خود اکتفا نکرده‌اند و برای هر موضوعی که مطرح می‌کنند، شواهد متعدد تاریخی و روایی را پیش روی مخاطب قرار می‌دهند.
یادداشت از محمدحسین احمدی – طلبه سطح چهار حوزه علمیه
